Ερωτευμένοι με το Παγκράτι
Aς μη το πούμε πουθενά
πως σε κάτι σκαλιά
σε περιμένειη δική μας αγκαλιά
και το ξέρεις καλά
θα στάζει μέλιας μη το πούμε πουθενά
έχω μια πιτσιλιά μου με καίει
δυό λουλούδια κρατώ
κι έναν ροζ ουρανό
στο χέριένα μπαρ στο Παγκράτι
έχει κάτι από μας
ζαλισμένα φιλιά
λίγο μπλέκονται τα ακροδάχτυλα μας
ξανάας μη το πούμε πουθενά
σε τετράδια κενά
γράμματα γεμίζειςλίγο μελαγχολικά
είναι λίγο ερωτικά
χωρίς προσφωνήσειςας μη το πούμε πουθενά
περνάω στις εννιά να χαθούμε
άφησε τα μη
ακόμα κι αν δε βγει
ας το χαρούμε
Μέρες και νύχτες στο Παγκράτι χωρίς GPS
Το Παγκράτι είναι από αυτές τις συνοικίες της Αθήνας που έχουν κερδίσει τον τίτλο της «ιστορικής», της «διαχρονικής», της «κλασικής» γειτονιάς. Και δικαίως. Στο Παγκράτι υπάρχουν αποτυπώματα της εξέλιξης της πόλης στη διάρκεια των αιώνων. Αυτά τα αποτυπώματα δεν είναι μόνο υλικά. Η ιστορία της πόλης δε φαίνεται μόνο μέσα από τα κτίρια, τη ρυμοτομία, τα μαγαζιά που έχουν αντέξει στο χρόνο. Αλλά κυρίως στην ατμόσφαιρα.
Αρχοντικό, πολύβουο, φωτεινό και σκοτεινό, καθαρά αστικό, αυθεντικά αθηναϊκό. Σε μια βόλτα με τα πόδια, τα νεοκλασικά μπλέκονται με τις πολυκατοικίες του Μεσοπολέμου, οι χώροι πρασίνου με τις λεωφόρους και τα στενά πεζοδρόμια, οι χώροι τέχνης και τα Μουσεία με τα μαγαζιά κάθε λογής, τα παλιά σινεμά με τα σύγχρονα θέατρα, οι μικρές με τις μεγάλες πλατείες, οι ανηφοριές με τις κατηφοριές, τα χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια με τα χριστουγεννιάτικα δέντρα που αχνοφαίνονται από τα μπαλκόνια.
Από το πρωί, το Παγκράτι γεμίζει με πεζούς, λεωφορεία, τρόλεϊ, μηχανάκια κι αυτοκίνητα. Αν είσαι στη Σπύρου Μερκούρη και η μέρα είναι καλή, ο ήλιος σε χτυπάει στα μάτια, ενώ η σκιά από τις ψηλές πολυκατοικίες πέφτει στα μικρά σοκάκια. Καφέδες στο χέρι, ζεστές «καλημέρες» με τους γείτονες, κορναρίσματα για να μην κοιμηθείς στο τιμόνι, το πρώτο τσιγάρο της μέρας στο φανάρι της Αρχελάου, τα πρώτα ψώνια για τα μαγειρέματα της μέρας, πρωινές βόλτες με κατοικίδια στο Άλσος Παγκρατίου, καινούργια ρούχα στις μοδάτες βιτρίνες.
Όσο περνάει η μέρα, οι μυρωδιές από τις κουζίνες έρχονται και σε βρίσκουν. Κλασικές ηλικιωμένες νοικοκυρές μοιράζονται συνταγές από τα μπαλκόνια με τους νεότερους, ενώ η γεύση γενικά έχει περίοπτη θέση στους δρόμους της γειτονιάς. Ουζερί και τσιπουράδικα με μεζέ, ταβέρνες, εστιατόρια και σύγχρονες νοστιμιές για κάθε ώρα της ημέρας.
Όταν πέσει η νύχτα, φεύγουν «οι πρωινοί». Οι εργαζόμενοι δίνουν τη θέση τους στους φανατικούς θαμώνες της γειτονιάς που δημιούργησαν και συνεχίζουν να δημιουργούν αναμνήσεις σε κλασικά μπαράκια που έχουν γίνει πλέον must για την αθηναϊκή νύχτα. Παρέες, φωνές, μουσικές, παθιασμένα φιλιά ζευγαριών, «Μαρίζα, άλλη μια γύρα από τα ίδια» ακούγονται καθώς περνάς και προσπαθείς να διαλέξεις σε πιο απ’όλα θα περάσεις το βράδυ σου. Αν μείνεις ως τις μεγάλες ώρες, η κίνηση χαλαρώνει και η ζωή συγκεντρώνεται στα after, εκεί που τα σάντουιτς και τα χοτ ντογκ κατευνάζουν τη γλυκιά μέθη του αλκοόλ και της καλοπέρασης.
Εικόνες που περνούν γρήγορα σαν από παράθυρο τρένου. Πραγματική ζωή σε μια γεμάτη γωνιά της Αθήνας. Μια πόλη μέσα στην πόλη.
Σφηνάκια Ιστορίας
Κατά τον 19ο αιώνα, η περιοχή ονομαζόταν -από τη Σταδίου μέχρι το Παγκράτι- «Βατραχονήσι». Μία νησίδα σχηματιζόταν μέσα στον Ιλισσό όπου κατοικούσαν αρκετά βατραχάκια. Άλλο γνωστό τοπωνύμιο ήταν το «Καφέ Τσουράπι». Αυτή η ονομασία οφείλεται σε ένα καφενείο πολύ γνωστό κατά την οθωνική περίοδο, όπου έγινε τόπος συνάντησης αντιμοναρχικών. Ονομάστηκε έτσι γιατί η γυναίκα του ιδιοκτήτη φυλούσε τσίλιες πλέκοντας μια κάλτσα (τσουράπι), σε περίπτωση που εμφανίζονταν οι καθεστωτικοί.
Στο Παγκράτι βρισκόταν η ταβέρνα «Οι Μοιραίοι»*. Δεν είχε πάντα αυτό το όνομα. Όταν άρχισε να συχνάζει ο Βάρναλης και άλλοι διανοούμενοι, ο ιδιοκτήτης μετονόμασε την ταβέρνα από το ομώνυμο ποίημα του Βάρναλη. Για την ιστορία, η πολιτική ταυτότητα των θαμώνων έκανε τον Μεταξά να θεωρήσει το χώρο αντικαθεστωτικό. Στην Κατοχή επιτάχθηκε από ταγματασφαλίτες. Το οριστικό τέλος ήρθε στα Δεκεμβριανά, οπότε και καταστράφηκε. Σήμερα, στη θέση των «Μοιραίων», βρίσκεται μια πολυκατοικία.
Μάνος Χατζηδάκις
Το όνομα «Παγκράτι» οφείλεται στο ιερό του Παγκράτους Ηρακλέους που υπήρχε στη συμβολή των σημερινών Βασ. Κωνσταντίνου και Βασ. Γεωργίου Β’. Το ερό ανακαλύφθηκε το 1953, κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Γιάννη Μηλιάδη.
Η συνοικία είναι …σούπερ σταρ! Πολλές προσωπικότητες της νεότερης Ελλάδας έζησαν ή συνδέθηκαν με το Παγκράτι. Ο Μάνος Χατζηδάκις έζησε στη γειτονιά το μεγαλύτερο και πιο δημιουργικό μέρος της ζωής του.
Στην οδό Άγρας δίπλα στο Στάδιο στο Παγκράτι έζησε και ο ποιητής Γεώργιος Σεφέρης. Άλλοι γνωστοί λογοτέχνες και συγγραφείς που έζησαν για κάποιο διάστημα στο Παγκράτι ήταν ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Κώστας Βάρναλης, ο Στρατής Δούκας, ο Βασίλης Ρώτας, ο Δημήτρης Ψαθάς, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ο Τίτος Πατρίκιος Πέρα από τον χώρο των γραμμάτων, πολλοί Παγκρατιώτες διακρίθηκαν στο χώρο των τεχνών, όπως η Άννα Συνοδινού, ο Μίνως Βολανάκης, η Ζωή Λάσκαρη, ο Κώστας Χατζηχρήστος, ο Μανόλης Ρασούλης και ο Νίκος Κούνδουρος. Στο Παγκράτι έζησε αρκετά χρόνια της ζωής του και ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός.
Ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης έζησε στο Παγκράτι από το 1927 ως το 1937. Στο Παγκράτι έζησε, μεγάλωσε και πέθανε και ο βραβευμένος με Πούλιτζερ φωτορεπόρτερ του πρακτορείου Reuters Γιάννης Μπεχράκης καθώς και ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος.
Στην οδό Υμηττού, στο ύψος της πλατείας Παγκρατίου, βρίσκεται το παλαιότερο σινεμά της Αθήνας, το Σινέ Πάλας που άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του το 1925.
Η συνοικία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τον Μεσοπόλεμο με τη γενικότερη πρόοδο της αστικοποίησης και την απότομη επέκταση της πρωτεύουσας ως απόρροια της έλευσης των προσφύγων το 1922. Το Παγκράτι αναπτύχθηκε με κέντρο την οδό Ευτυχίδου όπου σύχναζαν οι κάτοικοί του και άλλοι Αθηναίοι αλλά και την οδό Υμηττού, όπου σύχναζαν κυρίως κάτοικοι των πέριξ προσφυγικών συνοικιών του Βύρωνα και της Καισαριανής. Η μεταπολεμική ανάπτυξη την περίοδο 1950-1970 σύγχρονα με άλλες μεγάλες και πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας άλλαξε τον χαρακτήρα της γειτονιάς σε κατεξοχήν αστικό, συγκεντρώνοντας ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα.
Στο Παγκράτι βρίσκονται πολλά μουσεία, μεταξύ των οποίων το Μουσείο Ελληνικού Προσκοπισμού, το Ταχυδρομικό και Φιλοτελικό Μουσείο και το Μουσείο Γλυπτικής Νικόλαος Περαντινός και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Στην ευρύτερη περιοχή της συνοικίας βρίσκονται η Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, ενώ σε μικρή απόσταση βρίσκονται το Ωδείο Αθηνών, το Βυζαντινό Μουσείο, η Λέσχη Αξιωματικών και το Πολεμικό Μουσείο. Το Παναθηναϊκό Στάδιο φυσικά θεωρείται πλέον το όριο της συνοικίας, αφού από εκεί η περιοχή ξεκινά να ονομάζεται «Παγκράτι».
Πριν την Γερμανική Κατοχή, το Άλσος Παγκρατίου στέγαζε και ζωολογικό κήπο, ο οποίος όμως καταστράφηκε. Αυτό, όμως, δεν ήταν το μόνο δεινό που βρήκε στην Κατοχή το δασάκι (που στέκεται εκεί από το 1908)· πολλοί Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν τα δέντρα του ως ξύλα για θέρμανση, με αποτέλεσμα να κοντέψει να καταστραφεί ολοσχερώς—όπως και πολλά άλλα άλση της πόλης.
*Οι Μοιραίοι
ΟΙ ΜΟΙΡΑΙΟΙ, το δημοφιλέστερο ποίημα του Βάρναλη, χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα κατορθώματα του νεοελληνικού λυρισμού. Το ποίημα πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μαύρος Γάτος το 1922, τον ίδιο χρόνο που ο ποιητής με τη σύνθεσή του Το φως που καίει εγκαταλείποντας τις προηγούμενες αναζητήσεις του χάραξε τη νέα του πορεία: να υπηρετήσει με την τέχνη του την αριστερή ιδεολογία στην οποία είχε ενταχθεί.
Κώστας Βάρναλης
Ο κοινωνικός στόχος του ποιήματος είναι σαφής: να απεικονίσει με τα πιο παραστατικά χρώματα τη δυστυχία των απόκληρων της ζωής.
Μες στην υπόγεια την ταβέρνα,
μες σε καπνούς και σε βρισιές
(απάνω στρίγκλιζε η λατέρνα)
όλ’ η παρέα πίναμ’ εψές·
εψές, σαν όλα τα βραδάκια,
να πάνε κάτου τα φαρμάκια.
Ήλιε και θάλασσα γαλάζα
και βάθος τ’ άσωτ’ ουρανού!
Ω! της αυγής κροκάτη γάζα,
γαρούφαλα του δειλινού,
λάμπετε, σβήνετε μακριά μας,
χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!
Σφιγγόταν ένας πλάι στον άλλο
και κάπου εφτυούσε καταγής.
Ω! πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής!
Όσο κι ο νους να τυραννιέται,
άσπρην ημέρα δε θυμιέται.
Του ενού ο πατέρας χρόνια δέκα
παράλυτος, ίδιο στοιχειό
τ’ άλλου κοντόημερ’ η γυναίκα
στο σπίτι λιώνει από χτικιό·
στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη
κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.
– Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!
– Φταίει ο Θεός που μας μισεί!
– Φταίει το κεφάλι το κακό μας!
– Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!
Ποιος φταίει; ποιος φταίει;
Κανένα στόμα
δεν το ‘βρε και δεν το ‘πε ακόμα.
Έτσι στη σκοτεινή ταβέρνα
πίνουμε πάντα μας σκυφτοί.
Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα,
όπου μας εύρει, μας πατεί.
Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,
προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!
Τα Μουσεία του Παγκρατίου
Το Παγκράτι, αποτελώντας ένα τυπικό δείγμα αστικής μητρόπολης, ξεχωρίζει και για τα Μουσεία που έχουν βρει τη θέση τους στις κεντρικές λεωφόρους και τα πολυσύχναστα στενά. Τέχνη και ιστορία μπλέκονται με τη σύγχρονη εποχή και τις αστικές συνήθειες της καθημερινής ζωής.
Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
Η συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή είναι από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές που δημιουργήθηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Πρωταρχικός σκοπός του νέου μουσείου που ανεγέρθηκε στην Αθήνα είναι να στεγάσει αυτή τη συλλογή και να την κάνει προσβάσιμη στο κοινό, σύμφωνα με την επιθυμία των Ιδρυτών. Επιθυμία τους ήταν η δημιουργία ενός μουσείου στην Αθήνα, προκειμένου να δώσουν την ευκαιρία στο ευρύ κοινό να έρθει σε επαφή και να εξοικειωθεί με την τέχνη που οι ίδιοι αγάπησαν. Οραματίστηκαν έναν ζωντανό πολιτιστικό φορέα, ενταγμένο στην τροχιά των διεθνών δρώμενων στον χώρο των εικαστικών τεχνών. Το Ιδρύμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο κέντρο της Αθήνας στεγάζει τη συλλογή έργων τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις, αξιοποιώντας σύγχρονες μουσειακές εφαρμογές στον χώρο της νεότερης και σύγχρονης τέχνης.
Ερατοσθένους 13, Αθήνα
Α’ Νεκροταφείο Αθηνών
Το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών είναι το παλαιότερο κοιμητήριο των Αθηνών. Θεωρείται πολύ σημαντικό και μπαίνει στην κατηγορία «Μουσεία», όχι τόσο για το γεγονός ότι εκεί αναπαύονται πολλοί επώνυμοι Έλληνες, που στα τελευταία χρόνια διακρίθηκαν στον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και της πολιτικής, αλλά από ιστορική και καλλιτεχνική άποψη, καθώς περιλαμβάνει μεγάλης αξίας γλυπτά. Ο συνολικός αριθμός γλυπτών που βρίσκονται στο νεκροταφείο είναι 768, ενώ στο νεκροταφείο φιλοξενούνται ταφικά μνημεία σχεδιασμένα από διάσημους γλύπτες, ενώ το 1937 βρέθηκε επιτύμβιο του 2ου αι. μ.Χ στον λόφο αριστερά της εισόδου κάτω από υφιστάμενο τάφο όταν ιδιώτες ήθελαν να τον βαθύνουν περισσότερο.
Λογγίνου 3, Αθήνα
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο
Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο είναι ένα από τα εθνικά μουσεία της χώρας και ένα από τα σημαντικότερα μουσεία διεθνώς για την τέχνη και τον πολιτισμό των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων. Διαθέτει περισσότερα από 25,000 αντικείμενα, οργανωμένα σε συλλογές, τα οποία χρονολογούνται από τον 3ο έως τον 20ό αιώνα και προέρχονται κυρίως από τον ευρύτερο ελλαδικό, μικρασιατικό και βαλκανικό χώρο. Περιλαμβάνει μόνιμη έκθεση, περιοδικές εκθέσεις και συλλογές.
Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας 22, Αθήνα 10675
