Για τον Κώστα Καβανόζη έμπνευση, ταλέντο και τεχνική συνδυάζονται για να δημιουργηθεί ένα γραπτό … έργο τέχνης

Ο Κώστας Καβανόζης είναι φιλόλογος και μεταδιδακτορικός ερευνητής στον τομέα της Δημιουργικής Γραφής.

Έχει γράψει συλλογές διηγημάτων, μυθιστορήματα και νουβέλες, ενώ κείμενά του έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικές εκδόσεις, δημοσιεύονται κατά καιρούς σε εφημερίδες, περιοδικά και ηλεκτρονικές σελίδες, έχουν παιχτεί στο θέατρο και έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα αλβανικά και τα γαλλικά. Εμείς μιλήσαμε με μαζί του με αφορμή τα σεμινάρια που ξεκινούν στον ΙΑΝΟ· αφορούν το μυθιστόρημα και στόχος είναι η έμπνευση και το ταλέντο να βρουν το δρόμο και την τεχνική να δημιουργήσουν ένα έργο τέχνης. Εκείνος από την πλευρά του, με αφορμή αυτό σεμινάριο, συνδυάζει τις δύο μεγάλες του αγάπες: το γράψιμο και τη διδασκαλία.

Από το 2014 διδάσκετε το σεμινάριο στον ΙΑΝΟ με τίτλο «Μυθιστόρημα – από την πρώτη ύλη στο έργο τέχνης». Ποια εργαλεία χρησιμοποιείτε κατά τη διάρκεια του μαθήματος; Τι αντίκτυπο/αποτελέσματα βλέπετε να έχει στους μαθητές; Συνεχίζουν με τη συγγραφή μετά το σεμινάριο;

Το υλικό του μαθήματος προσφέρεται σε δέκα ενότητες που εξετάζουν ποικίλα στάδια και όψεις της συγγραφής. Πέρα από τη θεωρητική προσέγγιση του θέματος, φέρνω τους μαθητές όσο μπορώ περισσότερο σε επαφή τόσο με τη δική μου συγγραφική εμπειρία, όσο και με αυτή επιλεγμένων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων έτσι όπως την έχουν οι ίδιοι εκφράσει σε σχετικά γραπτά τους. Το σημαντικότερο όμως που καλούνται να κάνουν όσοι συμμετέχουν στο σεμινάριο είναι η οικειοποίηση όλων αυτών και η εφαρμογή τους στην πράξη, δηλαδή οι ασκήσεις. Όσο και να διαβάσει κανείς, η πορεία που θα ακολουθήσει γράφοντας είναι -πρέπει να είναι- καθαρά προσωπική του υπόθεση και αυτό ακριβώς είναι που ψάχνουμε: την αρχή του ξεχωριστού δρόμου που θα ακολουθήσει ο καθένας. Δεν είναι λίγοι οι μαθητές μου που ευτύχησαν τελικά να τη βρουν και να συνεχίσουν γράφοντας συστηματικά και εκδίδοντας αξιόλογα βιβλία, μερικά από τα οποία έχουν κάνει ιδιαίτερη αίσθηση στον λογοτεχνικό χώρο.

Διαβάζοντας την περιγραφή για το σεμινάριο, μου έκανε εντύπωση η παρακάτω φράση: «…το υλικό συμπληρώνεται με την ανάρτηση χαρακτηριστικών δειγμάτων από την προσωπική συγγραφική εργασία του διδάσκοντος: πώς ήταν αρχικά ένα κείμενο και ποια τα στάδια επεξεργασίας του, πώς “συνελήφθη” και εν συνεχεία δομήθηκε ένας χαρακτήρας, πώς και γιατί ένα κείμενο εγκαταλείφθηκε». Αυτό φυσικά είναι πολύ σημαντικό για την διαδικασία εκμάθησης. Για εσάς όμως αυτό είναι έκθεση ή μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού;

Είναι πρώτα πρώτα ένα εργαλείο για τη δουλειά μου. Έχω πάντα στον νου μου να καταφέρω να μεταδώσω όσο μπορώ περισσότερα από αυτά που έχω μάθει γράφοντας καθημερινά εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια. Το να φέρω λοιπόν σε επαφή τους μαθητές μου με το συγγραφικό εργαστήριο και το πρωτογενές υλικό μου είναι σχεδόν αυτονόητο για μένα. Μολονότι ο κάθε συγγραφέας γράφει με τον δικό του μοναδικό τρόπο, η συγγραφική εργασία έχει κάποιες σταθερές, τις οποίες οφείλει να συνειδητοποιήσει όποιος φιλοδοξεί να γράψει. Γι’ αυτό και δεν επιζητώ φυσικά να γράψουν οι μαθητές μου όπως γράφω εγώ αλλά να καταλάβουν τι τους περιμένει, να μάθουν να δουλεύουν και να ξαναδουλεύουν τα κείμενά τους, να μη φοβούνται να σβήσουν, εφόσον χρειάζεται, όσα με πολύ κόπο έγραψαν και να μην αποθαρρύνονται όταν οι δυσκολίες μοιάζουν να είναι αξεπέραστες. Από αυτή τη διαδικασία ωστόσο βγαίνω κι εγώ κερδισμένος. Ξαναβλέποντας στάδια από ολοκληρωμένες ή ανολοκλήρωτες συγγραφικές μου εργασίες και συζητώντας τα με τους μαθητές μου, ανακαλύπτω πράγματα που διαφορετικά δεν θα ανακάλυπτα. Θεωρώ ότι όλη αυτή η διαδικασία με βοηθάει και μένα να γράψω καλύτερα.

Ποια είναι η πρώτη συμβουλή που δίνετε συνήθως σε έναν νέο συγγραφέα;

Να μη βιάζεται καθόλου, να διαβάζει πολύ και να είναι ανελέητος με τα γραπτά του. Δεν είναι εύκολο πράγμα το γράψιμο και θεωρώ μεγάλο κέρδος να το συνειδητοποιήσει κανείς από νωρίς αυτό και να μπορέσει στη συνέχεια να το αντέξει.

Για να δημιουργήσει κάποιος ένα γραπτό έργο τέχνης χρειάζεται έμπνευση, ταλέντο ή τεχνική;

Το ταλέντο και η έμπνευση είναι απαραίτητα για να ξεκινήσει κανείς. Χωρίς όμως την τεχνική που κατακτιέται με τη σκληρή δουλειά, χωρίς μόχθο, επιμονή και προσπάθεια το όποιο ξεκίνημα, όσο δυνατό και να είναι, δεν πρόκειται να καταλήξει πουθενά. Το ταλέντο βέβαια ίσως δεν είναι τίποτα περισσότερο από την έντονη επιθυμία να καθίσεις κάτω και να γράψεις και η έμπνευση έρχεται σίγουρα όταν επιμένεις να κάθεσαι, έστω και αν πολλές φορές καθυστερεί. Το ταλέντο είναι επίσης προνοητικό και σε εφοδιάζει με τις απαραίτητες αντοχές για να την περιμένεις όσο χρειαστεί. Αλλά χωρίς τη δουλειά στη συνέχεια, πώς θα ολοκληρώσεις κάτι τόσο απαιτητικό όσο ένα αξιόλογο λογοτεχνικό κείμενο; Γίνεται να χτίσεις ένα σωστό σπίτι χωρίς σχεδιασμό, χωρίς σκελετό και σκαλωσιές, χωρίς τσιμέντο και τούβλα και χωρίς ιδρώτα;

Η ιδιότητα του δασκάλου/καθηγητή και αυτή του συγγραφέα αλληλοσυμπληρώνονται;

Οι δύο ιδιότητες μπορούν να προσφέρουν πολλά η μία στην άλλη, όμως δεν μπαίνουν εύκολα σε έναν κοινό δρόμο. Θα έλεγα πως σε αυτό έχω σταθεί πολύ τυχερός. Με το συγκεκριμένο σεμινάριο καταφέρνω να συνδυάζω τις δυο μεγάλες μου αγάπες, το γράψιμο και τη διδασκαλία. Το χαίρομαι και το απολαμβάνω όσο μπορώ.

Ποια είναι τα θετικά στοιχεία της εξ αποστάσεως εκμάθησης σε σχέση με τη δια ζώσης;

Η διά ζώσης διδασκαλία είναι αναντικατάστατη, όμως η ασύγχρονη εξ αποστάσεως συγκεντρώνει πολλά πλεονεκτήματα. Κατ’ αρχάς ρυθμίζει και διαθέτει κανείς τον χρόνο του όπως θέλει, αφού δεν υπάρχουν προγραμματισμένες συναντήσεις. Επιπλέον μπορεί να δουλέψει απερίσπαστος στο σπίτι του μόνος του, κάτι που αποτελεί βασική προϋπόθεση της συγγραφικής εργασίας. Είναι πολύ σημαντικό επίσης το γεγονός ότι στη διδακτική διαδικασία δίνεται βαρύτητα στα κείμενα, «μιλάνε» τα ίδια τα κείμενα δηλαδή και όχι οι δημιουργοί τους, αφού δεν γνωριζόμαστε προσωπικά. Από την άλλη υπάρχει μεταξύ μας διαρκής επικοινωνία χωρίς ωράρια (οι συμμετέχοντες μπορούν να μου στέλνουν μήνυμα όποτε θέλουν και συνήθως δεν αργώ καθόλου να απαντήσω) και μπορεί επίσης να συμμετέχει κανείς στις ομαδικές συζητήσεις και δραστηριότητες στον βαθμό που ο ίδιος επιθυμεί.

Ποιοι συγγραφείς θεωρείτε ότι έχουν επηρεάσει το έργο και την προσωπικότητά σας;

Διάβαζα από πολύ μικρός και επομένως οφείλω σε πάρα πολλούς, αρκετούς από τους οποίους μπορεί και να έχω ξεχάσει πια. Ακριβώς για αυτό δεν θα πω ονόματα. Εκτός όμως από βιβλία και λογοτέχνες, το όποιο έργο μου και την όποια προσωπικότητά μου την έχουν σημαδέψει, όπως συμβαίνει με όλους μας άλλωστε, οι τόποι όπου βρέθηκα, οι άνθρωποι με τους οποίους σχετίστηκα, τα χρόνια που πέρασαν από πάνω μου.

Για να γράψεις είναι απαραίτητο να έχει διαβάσει πολύ (είτε ποιοτικά είτε ποσοτικά);

Αν και ο σχεδόν απαράβατος κανόνας είναι ότι πρώτα μαθαίνεις να αγαπάς το διάβασμα και μετά το γράψιμο, μπορείς να ξεκινήσεις ενδεχομένως να γράφεις και χωρίς να έχεις διαβάσει. Αλλά είναι βέβαιο ότι το γράψιμο θα σε οδηγήσει τελικά στο διάβασμα, πράγμα που θα σε κάνει σιγά σιγά και πιο επιλεκτικό με τα αναγνώσματά σου. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε σίγουρα κάτι δεν πάει καλά. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν γράφεις επειδή αγαπάς το γράψιμο αλλά επειδή το αντιμετωπίζεις ως μέσο για κάτι άλλο. Και εκεί τα πράγματα μπερδεύονται καταλήγοντας συνήθως σε αδιέξοδο.

Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σχέδια; Ετοιμάζετε κάτι αυτήν την περίοδο;

Το επόμενο βιβλίο μου, που πρόκειται να εκδοθεί τώρα την άνοιξη από τις εκδόσεις Πατάκη, δεν είναι λογοτεχνικό, έχει προκύψει όμως μέσα από την ενασχόλησή μου με το λογοτεχνικό γράψιμο. Πρόκειται για μια μελέτη που εξετάζει το μυθιστόρημα ντοκουμέντο (non fiction novel), τη λογοτεχνία τεκμηρίων ευρύτερα αλλά και το πώς η πραγματικότητα, η αληθινή ζωή, συμπλέκεται αξεδιάλυτα και αμφίδρομα με τη λογοτεχνία.

Για πληροφορίες και εγγραφές στους κύκλους σεμιναρίων του ΙΑΝΟΥ θα βρείτε εδώ