Φως και σκοτάδι

Υπάρχουν μουσικές, μυρωδιές, συναισθήματα, που απορρίπτουν κάθε εξήγηση, αλλά που κάνουν τη ζωή να αξίζει.

Κανένα λογοτεχνικό έργο δεν μπορεί να περιγράψει καλύτερα από τα δύο ομηρικά έπη την απόσταση μεταξύ της αρχαϊκής και της μετέπειτα εποχής, αφιερωμένης στο «λόγο», στη λογική.

Η Ιλιάδα είναι στην πραγματικότητα ένας ύμνος στην αρετή. Το θάρρος, η δύναμη, η τιμή, η περηφάνια, είναι οι μέγιστες αξίες που επαινούνται και οι αδιαμφισβήτητες παράμετροι που διακρίνουν και κατατάσσουν τους ήρωές της. Ο Αχιλλέας, ο πρωταγωνιστής αυτού του έπους, συγκεντρώνει όλες τις αξίες στον εαυτό του και μόνο ο Έκτορας έχει την πολυτέλεια να τον αμφισβητήσει, κερδίζοντας την προβλεπόμενη ήττα.

Η Οδύσσεια, από την άλλη, είναι ένας ύμνος στη λογική, την εξυπνάδα, την εσωτερική ακεραιότητα. Ο Οδυσσέας, ο πρωταγωνιστής της , χρησιμοποιεί ευρηματικότητα, οξυδέρκεια, δόλο, για να πετύχει τους στόχους του. Ο Οδυσσέας κρυμμένος στο ξύλινο άλογο, ο Οδυσσέας που εξαπατά τον Πολύφημο με ψεύτικο όνομα, ο Οδυσσέας που, μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο, επιστρέφει στην Ιθάκη.

Οι θεϊκές φωνές που καθοδηγούσαν τις πράξεις του Αχιλλέα και επηρέαζαν τις αποφάσεις του έχουν εξαφανιστεί. Τώρα ο Οδυσσέας ακούει την εσωτερική του φωνή, που θα δώσει μορφή σε εκείνη τη νέα ανθρώπινη διάσταση που στη συνέχεια θα ονομάσουμε συνείδηση.

Είναι τα πρώτα σημάδια της εξαφάνισης του μύθου, που θα δώσει τη θέση του στο φως της λογικής. Μια διαδικασία που δεν θα σταματήσει για τα επόμενα σχεδόν τρεις χιλιάδες χρόνια και θα μας οδηγήσει στην ανησυχητική σημερινή κατάσταση. Αυτό το μονοπάτι συνυπήρχε ήδη στο ανεπανόρθωτο ρήγμα μεταξύ ανθρώπου και φύσης που τον είχε απογαλακτίσει μέχρι τότε. Ο Πολύφημος, βοσκός των κατσικιών, τρέφονταν με γάλα και είχε μόνο ένα μάτι που του επέτρεπε μια «άμεση» όραση της πραγματικότητας, μιας ανεξήγητης πραγματικότητας. Ο Οδυσσέας τον διέφθειρε με τη μέθη του κρασιού και απέδειξε την ανωτερότητα της ευφυΐας έναντι της ωμής δύναμης και την οριστική αποκόλληση του ανθρώπου από το ζώο που έζησε μέσα του επί αμνημονεύτων αιώνων.

Η πραγματικότητα επενδύθηκε από τη φωτεινή δέσμη της λογικής και, από τότε, το φως της λογικής γινόταν όλο και πιο δυνατό, μέχρι που εξολόθρευσε κάθε σκιά, ακύρωσε κάθε απόχρωση, θάμπωσε τα πάντα. Είναι γνωστό ότι το πολύ φως μερικές φορές είναι επιβλαβές για την όραση. Πρέπει να μείνεις στο σκοτάδι για να δεις τα αστέρια. Οι ναυτικοί, που ταξιδεύουν καθοδηγούμενοι από το αστέρι του βορρά, το γνωρίζουν καλά. Ο σερ Άρθουρ Έντινγκτον το γνώριζε πολύ καλά, όταν στο νησί Πρίνσιπε στον Κόλπο της Γουινέας τον Ιούνιο του 1919 παρατήρησε αισίως μια έκλειψη του ήλιου που θα του επέτρεπε να επαληθεύσει πειραματικά τη θεωρία της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν. Αλλά και ο Τειρεσίας, όπως και τόσοι άλλοι προφήτες και σαμάνοι, ήταν τυφλός. Μόνο έτσι μπορούσε να δει και να διαβάσει εκείνους τους μυστηριώδεις κύκλους που ξεπερνούν τη λογική. Επιπλέον, ακόμη και ο Όμηρος (όπως ήδη υπονοεί το όνομά του, «ο μη ορών») ήταν τυφλός.

Υπάρχει ένας ολόκληρος εσωτερικευμένος κόσμος, προϊόν εκατομμυρίων ετών αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να εξηγηθεί. Υπάρχουν πτυχώσεις της ψυχής που κρύβονται σε κάθε προσπάθεια εκλογίκευσης. Υπάρχουν ορμές και φόβοι που πρέπει να ξορκίσουμε και που αποτελούν μέρος του εσώτερου ιστού μας και που δεν μπορούν να διαχωριστούν από τη φύση μας. Υπάρχουν μουσικές, μυρωδιές, συναισθήματα, που απορρίπτουν κάθε εξήγηση, αλλά που κάνουν τη ζωή να αξίζει.

Οποιαδήποτε προσπάθεια να δώσουμε στα πράγματα ένα όνομα μεταφράζεται σε μια περιοριστική πράξη της πραγματικότητας. Κάθε αναπαράσταση του «πραγματικού» μεταφράζεται σε στένωση του κόσμου.

Η γλώσσα, όπως και η λογική, είναι εξαιρετικά εργαλεία για να κατανοήσουμε τον κόσμο και να εκτιμήσουμε την εκπληκτική μαγεία του, είναι όμως απαραίτητο να κρατήσουμε ζωντανό και να συνεχίσουμε να τροφοδοτούμε αυτό το παράλογο συστατικό που κάνει τον κάθε άνθρωπο μοναδικό και εξαιρετικό και μας επιτρέπει, πολύ απροσδόκητα, να ενταχθούμε στον κόσμο που μας δημιούργησε και από τον οποίο συνεχίζει να εξαρτάται η ύπαρξή μας.