Μην κοιτάς ψηλά. Και γενικά, μην κοιτάς…
Το καλό με την Τέχνη είναι πως, όσο περισσότερο Τέχνη είναι, τόσο σε αφήνει να αιωρηθείς όπου θες εσύ, και δεν σε τραβάει από το μανίκι για να οδηγηθείς σε αυτά ή εκείνα που θέλει ο δημιουργός. Να σου σφηνώσει, δηλαδή, την αλήθεια του στο δύσμοιρο και ταλαιπωρημένο μυαλό σου.
Ισχύει βέβαια και το ανάποδο με τους χρήστες-καταναλωτές-θεατές. Αν ένα δημιούργημα δεν εντάσσεται αυστηρά στο δικό τους αφήγημα, αν δεν υπηρετεί την «ιδέα» που εκείνοι έχουν τότε «είναι μία βλακεία και μισή», «για τα μπάζα» κ.λπ. (αυτά γράφονται σε τοίχους των social media για την ταινία).
Την υπόθεση την ξέρετε όλοι, είτε έχετε δει την ταινία, είτε όχι. Για μένα είναι μία εξαιρετική ταινία…
Παρατηρήσεις λοιπόν:
1. Εξαιρετική, γιατί δεν στοχεύει μόνο την Τραμπική Αμερική. Και βασικά δεν στοχεύει την Αμερική, αλλά όλο το μόρφωμα του Δυτικού κόσμου. Δηλαδή θέτει συνολικά το ζήτημα του Συστήματος και όχι της όποιας διαχείρισης. Κάποιοι θα δουν τον Τραμπ και όχι τον Μπάιντεν, τη Δεξιά και όχι τη Σοσιαλδημοκρατία. Θα δουν τον Κορονοϊό, την κλιματική αλλαγή, την μία ή την άλλη πλευρά. Νομίζω πως χάνουν το δυνατό σημείο της ταινίας που προσπαθεί να θέσει την κεντρικότητα του ερωτήματος ”που βαδίζουμε”…Είπαμε, ο καθένας αιωρείται όπου θέλει και όπως θέλει. Η ”δύση της Δύσης” που συμπαρασύρει με πολιτικούς, τεχνολογικούς και οικονομικούς όρους τον πλανήτη.
2. Δίνει μία απάντηση σε ένα ερώτημα που όλο και περισσότερο πλανάται στην παγκόσμια κοινωνία. Άραγε έχουν σχέδιο οι ελίτ (και άρα είναι επικίνδυνοι) ή δεν έχουν (και άραγε είναι επικίνδυνοι); Σε έναν μεταμοντέρνο κόσμο με έντονες φεουδαρχικές έως και δουλοκτητικές πινελιές, εμείς οι πολλοί έχουμε στο μυαλό μας σχέδια που θυμίζουν τα σοσιαλιστικά πεντάχρονα ή τον Κεϋνσιανισμό. Η ελίτ δεν έχει τέτοιες ευαισθησίες…
3. Δεν ξέρω αν θα δει την ταινία ο Έλον Μασκ ή ένας συγκεκριμένος διακεκριμένος Έλληνας Αστροφυσικός (που σε διαλέξεις του εγκωμιάζει την «εξέλιξη» λέγοντας πως θα επιζήσουν ελάχιστοι στον Άρη και ότι στην Γη, όσοι θα επιζήσουν θα είναι σαν σε βιολογικό πάρκο για να έρχονται οι ”απέξω” να τους βλέπουν)
(25.16-26.30 και οπωσδήποτε 39.19 και 49.20) και οι φωστήρες της Νέας Εποχής. Και δεν ξέρω αν θα γελάσουν ή αν θα δαγκωθούν.
Για μένα από την στιγμή που η ταινία τολμά να θίξει την αφερεγγυότητα των ηγετών, την κενότητα των στόχων τους, την καθιστά αυτόματα μία «στρατευμένη» ταινία που σε καλεί να σκεφτείς πέρα από τους κουτιαστούς μονόδρομους.
4. Η σάτιρα των ΜΜΕ, των likes και των social, των καναλιών και της δημοσιογραφίας συμπληρώνει την αγία τριάδα του σύγχρονου (από)κοσμου. Οικονομία, Πολιτική, Πληροφορία και όλα αυτά σε ένα ψηφιακό σύμπλεγμα ασφυκτικού ελέγχου. Και πάλι κάποιος μπορεί να γελάσει με τα χάλια της Αμερικάνικης Τηλεόρασης· μα αν δει την εγχώρια παραγωγή, θα αντιμετωπίσει μία μικρογραφία της. Γενικά αυτό που συμβαίνει στο Αμέρικα, μέσα σε ελάχιστο χρόνο έρχεται στην Ευρώπη. Παλιά ήθελε κάποια χρόνια. Τώρα όχι.
5. Ο Κιμούλης στην ταινία «Βίος και Πολιτεία» νόμιζε πως αν βγει στην τηλεόραση, θα φέρει τεράστιο πλήγμα στην εξουσία. Όταν βγήκε δεν ήξερε τι να πει, έγινε μια καρικατούρα και αφομοιώθηκε.
Το ίδιο συνέβη και με τους 2 επιστήμονες που, «θεοποιώντας» το μέσον, νόμιζαν πως θα καταφέρουν κάτι. Αυτή είναι μία εξαιρετική διδαχή της ταινίας. Να δούμε το μέσον λοιπόν κατά πόσο ενδείκνυται για «επανάσταση και ανατροπή»... Ή μήπως φέρνει πάνω του την σφραγίδα του Συστήματος που το γέννησε. Και που αντικαθιστά όλο και περισσότερο την πραγματική από την εικονική ζωή και μάλιστα συγχέοντας τις;
Μήπως πρέπει να γίνει κάτι άλλο; Για τους αρέσκοντες την Πολιτική υπάρχει το παράδειγμα των Ζαπατίστας. Για πολλά χρόνια αποσύρθηκαν από την πολιτική ζωή του Μεξικού, έζησαν με τους Ιθαγενείς, απέκτησαν δεσμούς, ταυτότητα, ιδέες και δύναμη και μία ωραία Πρωτοχρονιά, εμφανίστηκαν στο προσκήνιο.
6. Εξαιρετική πρώτη ύλη προσφέρει η ταινία και για 2 ακόμα ζητήματα. Το πρώτο είναι η Επιστήμη και οι Επιστήμονες. Οι δύο πρωταγωνιστές αδυνατούν από μόνοι τους να διαχειριστούν μία πληροφορία. Ο ένας δελεάζεται από το σύστημα, η άλλη αποσύρεται περιθωριοποιημένη. Σμίγουν στο τέλος της ταινίας ηττημένοι, μα ανθρώπινοι. Πρόκειται όμως για Επιστήμονες που βρίσκονται στα χαμηλά στρώματα της Κοινότητας. Η ύπαρξη της «επιστημονικής ελίτ» υπονοείται στην ταινία και δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα γρανάζι-δουλικό του συστήματος. Κάποιοι (μάλλον με αριστερές καταβολές) κριτικάρουν την ταινία πως υπερθεματίζει τον ρόλο της Επιστήμης. Υπάρχει μία συζήτηση που θα ανοίξει (ξανά) και θα αφορά την σχέση Επιστήμης-Εξουσίας. Η κοινωνία έχει ανάγκη την Επιστήμη αλλά και η Επιστήμη έχει ανάγκη την άρση του πλήρους ελέγχου της από την Εξουσία.
7. Το δεύτερο αφορά τον ίδιο τον κόσμο, τον διχασμό του (που θυμίζει όχι μόνο το τελευταίο δίχρονο), την αδυναμία του να παρέμβει αποτελεσματικά και τελικά, τον συνολικό του χαμό. Η εύκολη ανάγνωση πως η κριτική αφορά τους «ψεκασμένους» και τους Τραμπικούς, αφήνει έξω την εξής διάσταση, πως «είμαστε μέρος του προβλήματος», αλλά και του Συστήματος. Ποιος δεν καταναλώνει κινητά, τηλεόραση, γκατζετάκια, δίκτυο, εφαρμογές και έξυπνες συσκευές; Ποιος μπορεί να σκεφτεί τη ζωή του χωρίς όλα αυτά τα «σύγχρονα καθρεφτάκια» που μας κλείνουν το μάτι όλο και περισσότερο; Και ποιος δικαιούται να υποστηρίξει πως δεν γνωριζει πως όλα αυτά είναι η καταναλωτική διασταση μιας Νέας Τεχνολογίας που αναπτύσσεται αλματωδώς και κρυφά μακριά από την κοινωνία μα και από την ίδια την Επιστημονική κοινότητα μέσα από την πολυδιάσπαση των «τεχνολογικών πρότζεκτ»;
8. Εξαιρετικές στιγμές της ταινίας.
- α. Η είδηση προηγείται του γεγονότος! Δεν γράφω περισσότερα γιατί θα προδοθεί μία από τις πολλές αξιαγάπητες λεπτομέρειες της ταινίας.
- β. Η θρησκευτικότητα που πηγάζει στο τέλος με την προσευχή του πιτσιρικά και ενώνει τον ανθρώπινο πυρήνα της παρέας. Κάποιος κατηγόρησε την ταινία για συντηρητισμό. Στην πραγματικότητα, δείχνει την σύνθεση που χρειαζόμαστε.
- γ. Την αφελή απόγνωση του ηλικιωμένου στρατοκράτη που πυροβολεί τον ουρανό και που μας τον καθιστά σχεδόν συμπαθή.
- δ. Το τρολάρισμα με τα 27.000 χρόνια μετά… Θεϊκό!
- ε. Εκπληκτικός ο Στρατιωτικός που βγάζει ένα δολάριο από τα νερά…
- στ. Αγαπώ τον κινηματογραφικό Έλον Μασκ.
Όλα αυτά δεν τα γράφω για να μην δείτε την ταινία, αλλά για να την δείτε!
Ηθικό δίδαγμα
Η ταινία σταματά εκεί που πρέπει να σταματήσει. Μερικοί κριτικάρουν το τέλος της σαν μελοδραματικό. Αλήθεια, τι κακό έχει ο μελοδραματισμός σαν μιλάς για το τέλος του κόσμου; Μου θυμίζουν τους δημοσιογράφους της ταινίας που ακούν την είδηση για το «τέλος» και αυτάρεσκα καλαμπουρίζουν… Η ταινία προκαλεί συζητήσεις, μπλέκει στρατόπεδα, ξεπερνα διαχωριστικές γραμμές, μπερδεύει τους «δογματικούς» όλων των στρατοπέδων.
Η ταινία σταματά λοιπόν, εκεί που πρέπει να σταματήσει. Την ώρα που εγώ, εσύ και αυτός αναρωτιέται «τι να κάνουμε;» και «τι θα γίνει;». Κανείς -ισμός δεν πρόκειται να δώσει την λύση. Και καθόλου σίγουρο δεν είναι πως μπορεί να βρεθεί λύση, ούτε η ταινία το δείχνει αυτό. Και τελικά, προς τα πού να κοιτάξουμε;
Μάλλον πρέπει να κοιτάξουμε προς τα πάνω, προς τα κάτω, προς τα δεξιά και αριστερά, προς τα πίσω… Και άρα χρειάζεται μία τέτοια θεώρηση που να είναι η σύνθεση διαφορετικών οπτικών. Μία νέα σύνθεση δηλαδή που θα αμφισβητήσει τις μερικότητες και τον ίδιο της τον εαυτό, μόνο και μόνο για να αμφισβητήσει το Σύστημα και τον Δυτικό, μα Παγκοσμιοποιημένο μονόδρομο-ζουρλομανδύα.